De tafel staat buiten bij de veranda onder de schaduw van de bomen. In het donker zit een vrouw op een achteruitgeschoven stoel afwezig te staren. Het meisje op haar schoot kijkt met een geïnteresseerde blik naar de tafel waarop een grote hoeveelheid licht valt. In het licht op de tafel danst met gespitste tenen, lichtvoetig been vooruit, armen naar achter als vleugels, zelf licht, verschijning, naakt, tenger, kind. Het witte lichaam wordt in het felle en overbelichte witte vlak gewichtloos. Ze staat tussen een stilleven van wat tomaten en voorwerpen, die doen denken aan een maaltijd.
Sally Mann exposeert tot 1 januari 2010 in het fotomuseum in Den haag. De expositie begint met Immediate family, een van de bekendste fotoseries, die Sally Mann in 10 jaar maakte van haar man en kinderen. Daarna worden landschappen uit Mother land en Deep South getoond en als laatste werk uit What Remains. De film gemaakt door Steven Cantor aan het begin van de expositie geeft een beeld van haar werkwijze en inspiratiebronnen.
Haar zwart wit foto’s worden gemaakt met een grote en oude technische camera. Het maken van een foto op deze manier kost veel voorbereiding en aandacht voor technische details. In alle gedoe ontwikkelt zich concentratie, een intense blik en focus op alle fotografische en beeldende aspecten van een moment. Ze wil dat haar in een wisselwerking met de kinderen geënsceneerde foto’s eruit zien alsof ze moeiteloos en spontaan gemaakt zijn
Met het zwart, wit en grijs maakt ze sterke composities. In de eerste foto’s is de techniek nog tamelijk beheerst. Achtergronden zijn wazig en het licht valt op het belangrijkste.
In Jessie’s cut laat zij zien, hoe een snee in het hoofd wordt dicht genaaid. Het bloed loopt als een zwart riviertje naar beneden. Het hele gezicht verdwijnt onder plastic vouwen van het operatiemasker. Als eilandje daarin is een oog uitgespaard.
Haar kinderen zijn behalve zichzelf ook acteur in haar verhalen over schoonheid, zinnelijkheid, opgroeien, levenslust en vrijheid. Hun lichamen zijn rank en vol energie. Vaak zijn ze naakt, maar altijd zelfbewust en trots. Ze zwemmen, ruziën, spelen en poseren. Terwijl het gewone dagelijkse leven in hun omgeving doorgaat, lijken zij zich naakt in een andere realiteit te bewegen.
Soms echoën de composities beelden uit de kunsthistorie, zoals het meisje na schooltijd, dat gefotografeerd wordt liggend in dezelfde houding als de Olympia van Manet. Een foto van de dijen van een naakte jongen, doet denken aan witte Griekse kourosbeelden. Hij heeft net een waterijsje gehad en zichzelf onder geknoeid De drie gratiën worden plassend afgebeeld.
Op een van de foto’s zie je twee donkere vierkante ramen. In het midden hangt een witte handdoek en op de vensterbank liggen een paar witte lepeltjes en iets wat lijkt op kersen. Vaag zie je achter de ramen in de schaduw op een bed liggen rusten. De arm geslagen om een kind spelen en snoepen ze samen van de kersen. Het kijken naar iets zo intiems geeft je een ongemakkelijk gevoel.
In de serie Mother Land fotografeert ze vooral de landschappen in haar eigen leefomgeving Virginia en Georgia. Er is het zoeken naar een gevoel van omarmd worden, beschutting . Maar steeds belangrijker wordt wat zich heeft afgespeeld op een bepaalde plek. Voor de serie Deep south reist ze naar het Zuiden en fotografeert plekken waar in de Burgeroorlog zwaar gevochten werd.
Tijdens het fotograferen maakt ze onder ander gebruik van het collodion proces. Dit is een “wet plate” techniek. Op een glasplaat wordt collodion aangebracht als basis voor de lichtgevoelige laag. Het voorbereiden, de opname maken en het ontwikkelen en fixeren van het beeld, moet gebeuren in de korte tijd dat de plaat nat is.
Het fotograferen zelf wordt een manier van werken waarin toeval, chaos en effecten die ontstaan door het gebruik van beschadigde lenzen en glasplaten met stofjes steeds belangrijker worden. Licht lekt door. Deze platen zijn mistig, nevelig en overbelicht. Vegetatie wordt soms als een wazige verfstreek, dan weer fotografisch scherp weergegeven. Details die veraf scherp zijn, trekken je het bos in. Slierten mos, lianen, takken bewegen ordeloos door elkaar heen. Een lichtvlek in het centrum is als ruimte die omhuld wordt door takken. Een aantal landschappen zijn schilderachtig en klassiek opgebouwd vanuit toonvlakken. Water en lucht zijn de lichte delen tussen donkere heuvels en bomen.
Wat gebeurt er met je lichaam als je dood bent, is de vraag die ze zichzelf stelde voor de serie What Remains. Een eerste antwoord op deze vraag zocht zij door haar gestorven windhond op te graven. Ze fotografeerde de botten, de resten huid en nagels, naast elkaar liggend op een velletje papier. De weergave is verweerd, vaag alsof de foto’s zelf na jaren uit de grond komen
Daarna kreeg ze toestemming te werken bij het forensisch instituut te Tennessee. Lichamen worden hier voor studiedoeleinden buiten aan hun natuurlijke ontbinding overgelaten. Ze liggen tussen bladeren, takken, in het gras.
Dood is het moment dat “you lost control”. Naast een groot wit lijf ligt een hand met de vingers omhoog gekruld, De camera registreert het uitvergrote sinaasappel weefsel van de huid, barsten in de huid, het bosje vlassig haar, het ontbreken van een gezicht.
Tussen bladeren en takken zie je soms pas op het tweede gezicht het vergane lichaam liggen. Bij de achterkant van de liefde is het witte vlak van dijen en billen prachtig als beeld, maar verstijfd, vergrauwd en aangetast door een gapende wond.
Haar vader was geïnteresseerd in de iconografie van de dood in verschillende tijden en culturen. Wanneer ze de grijns in de schedel, de diepe gaten, de vergane flarden, de knekels toont zie je een voorstelling van de dood zoals wij die kennen in onze cultuur in de gotische beelden van vergane lichamen en in horror en spookverhalen. Tijdens het werken bij het forensisch instituut werden er ook filmopnames gemaakt voor een documentaire over de fotografe. In interviews spreekt de filmer over de stank en de moeite om je in een dergelijk sfeer te concentreren. In het zwart wit, de verdeling van licht en donker, van texturen en vormen op de foto’s vind je niets van deze gruwel terug.
Als een hoopvolle afsluiting van foto’s over de dood , maakte ze close ups van de gezichten van haar kinderen. Tijdens het poseren, liggen ze achterover, hun hoofd vastgezet in een soort houten klem onder een de camera met een belichtingstijd van ongeveer 6 seconden. De grote foto’s tonen vaag. Een paar details, een neus, een mondlijn, een deel van het gezicht zijn wat duidelijker. Herkenbaarheid en individualiteit verdwijnen. Vormen zijn gefixeerd. De blik, de aandacht van de kijker, het beleven van het landschap van het gezicht bepaalt wat wazig en onduidelijk blijft en wat helder wordt.
