‘This is a memorial to all the anonymous craftsmen that over the centuries have fashioned the manmade wonders of the world. The craftsman’s anonymity I find especially resonant in an age of the celebrity artist.’
Een zeilschip is volgeladen met replica’s en afbeeldingen van de kunstschatten uit wereldculturen, die in het Britisch Museum te vinden zijn. Bovenop de kajuit ligt als voorbeeld van het vroegste menselijke handwerk een vuurstenen bijl. Een reliëf met een tandenborstel, messen en kleiwerktuigen op een zijkant herinnert aan de werktuigen die een archeoloog of ambachtsman nodig heeft. Aan de masten hangen antiek ogende glazen flesjes en glazen amfora’s. Ondanks de schaarse belichting zijn veel afbeeldingen te herkennen zoals een idool van de cycladen, Griekse en Romeinse beelden en stelae, Chinese en Azteekse reliëfs. Met het reliëf van de motorfiets op de kajuit, de kunst van het motoronderhoud, wordt de gedreven hedendaagse ambachtsman erbij betrokken.
Virtuoze handen
Het Nieuwe Ambacht, de noemer waaronder werk getoond wordt van hedendaagse ontwerpers, vormt het hart van de expositie. Telkens wordt een verband gelegd tussen de ideeën van ontwerpers en de traditie van het ambacht. Ontwerpers zoeken naar manieren om traditionele technieken te combineren met moderne technologie en materialen. De 'Knotted Chair' van Marcel Wanders is een schoolvoorbeeld hiervan door de combinatie van geavanceerde technologie met de als huisvlijt bekend staande knooptechniek macramé. Zoeken naar nieuwe mogelijkheden binnen bestaande technieken kan ook bijzondere producten opleveren. Klein, heel precies en delicaat zijn de zeewezentjes van glas, die Blaschka & Sohn maakten. Uit het werk spreekt een grote liefde voor het omgaan met glas en voor de vormen, die zij in de zee ontdekten. In het zoeken naar de uiterste grenzen van materiaal en van zijn vaardigheden wordt de maker soms een alchemist. Onder zijn handen verandert de materie. Virtuoos is de houten strik, waarbij het materiaal de zachte en verfijnde uitstraling van kant heeft.
Veel van de aanwezige ambachtelijk gemaakte voorwerpen hebben een gebruiksfunctie. Er is kleding, er zijn tapijten, meubels, schalen, glazen, keramische gebruiksgoed en wapentuig. Wanneer er erg veel aandacht besteedt wordt aan de vormgeving en versiering wordt het een pronkstuk. Iets om alleen maar naar te kijken en te bewonderen. De 'Dust Collectors' van Sebastiaan Straatsma zijn gebaseerd op de pronkvazen boven op de kast van zijn vader. Opgebouwd uit gekleurde epoxy draden en lijnen laten ze een kritische en fantasievolle blik zien op de wereld.
Ambacht en kunst hebben soms een moeizame verhouding. Het ambachtelijke kunnen maakte men zich eigen door een langzaam en geduldig leren van traditionele, overgeleverde technieken onder leiding van een meester. Respect voor materiaal en gereedschap is belangrijk. En zoals Grayson Perry al zegt, de bescheiden anonimiteit van de ambachtsman is niet waar hedendaagse kunstenaars naar streven. Voor de ambachtsman liggen motieven en patronen vaak vast. Ook zonder eigen verbeelding kan een goed werkstuk gemaakt worden. Bij een te grote nadruk enkel op de praktische vaardigheden kunnen producten echter zielloos worden. Peter Voulkos ziet zichzelf als kunstenaar en beeldhouwer in plaats van keramist. Zijn schaal heeft gaten. De gebruiksfunctie is niet het belangrijkst. De vorm is scheef en als misbaksel uniek. De decoratie spontaan en los. Hij vraagt aandacht voor zeggingskracht van het materiaal. Prachtig zijn de geduldig gemaakte jurken van Iris van Herpen. Zij verwerkt zilver en metaal in de stof en plooit en vormt het materiaal tot complexe rijke sculpturen. Naast puur handwerk gebruikt zij een 3D printer om diverse onderdelen voor haar kleding te maken.
Ambachtelijkheid en eerlijkheid zijn een veelgebruikte slagzin in allerlei reclames. Onze werkelijke productieprocessen zijn echter meestal onoverzichtelijk. De herkomst van grondstoffen, de manier waarop een voorwerp of artikel gemaakt wordt en het gezicht en de werkelijkheid van de maker zijn onbekend. Christien Meindertsma maakt in haar werk de hele productielijn zichtbaar. (woordherhaling, veel 'produkt') De herkomst van grondstoffen en materialen, de diverse bewerkingen en de leveranciers van onderdelen worden in het eindproduct duidelijk zichtbaar verwerkt. Zij toont truien die gebreid zijn van de wol van een enkel schaap. In de zoom van de trui is de code waaronder het schaap bekend is, verwerkt. Bij aankoop worden een foto en gegevens van het schaap geleverd. Maarten Baas maakt je bewust van de eigenschappen en kwaliteiten die wij aan materiaal toekennen. Zijn mooie houten stoel is een kopie van de plastic Hartman stoelen die bij Blokker verkocht worden. Niet alleen materiaal, maar ook context en juiste entourage beïnvloeden onze mening. Hoe mooi vinden we de zwarte vazen met klassieke vormen van Gerd Rohling als we weten dat ze gemaakt zijn van rubberen wc-borstels.
Veel vaardigheden en kennis verdwijnen. Niet alleen het Nederlandse Hindelooper schilderwerk, of het manden vlechten, maar ook eenvoudige huisvlijt als haken. In samenwerking met ontwerpers en kunstenaars wordt geprobeerd deze technieken nieuw leven in te blazen. Op de hele tentoonstelling zijn hiervan voorbeelden te zien.
Hand Made - lang leve het ambacht, t/m 20 mei 2013, Museum Boijmans Van Beuningen, Museumpark 18-20, Rotterdam. Website: www.boijmans.nl.