Voor de fotograaf Man Ray is licht een onderdeel van het fotografische proces. Dat kan de belichting van het onderwerp zijn of het experiment in de donkere kamer.
Medardo Rosso (1858-1928)
“Photography is a ground-breaking invention, but it is the most harmful thing for perception.” (Medardo Rosso)
De beelden van Medardo Rosso worden langzaam zichtbaar voor de rondlopende toeschouwer. Ze zijn verborgen in schijnbaar ongedefinieerde ruwe klompen klei. Zijn sculpturen houden het midden tussen een bewogen verfrommeld blad of een kluit aarde. De vorm lijkt soms op een reliëf, gemaakt met de 2 dimensionale blik van een schilder. Het half hoge portret van de verzamelaar Henri Rouart lijkt uit een schilderij gesneden. Aan de achterkant is de houten stellage nodig om de vorm overeind te laten staan duidelijk zichtbaar.
In de 19e eeuw werden kunstenaars bewust gemaakt van de beperkingen van onze waarneming. We nemen enkel het beperkt gebied waarop we focussen, scherp waar. De omgeving buiten ons blikveld is vaag en onscherp. Rosso’s beelden neem je op dezelfde manier waar. Zijn werk is maar vanaf een punt optimaal te bekijken. Bij Femme à la voilette /Vrouw met voile kijk je van onder af in haar vage gezicht alsof je iemand vluchtig ontmoet die omlaag gaat. De ronding van een wang, het uitstekende van een neus, het gebogen vlak van voorhoofd, een vermoeden van een oogopslag worden gesuggereerd, terwijl wij er om heen een grove beweeglijke structuur zien. De lichtval is een van de belangrijkste middelen die hij gebruikt om de vormen van zijn beelden zichtbaar te maken. De voorstelling beweegt zich in het grensgebied tussen het vormeloze en het tot vaste vorm gestolde beeld. Veel van de afgebeelde figuren hebben iets anoniems. Een kind, een vrouw, mensen in een bus, een glimp tussen vele alledaagse indrukken, die onopgemerkt aan je voorbijgaan in het dagelijkse leven.
Er bestaan verschillende versies van zijn beelden uitgevoerd in diverse materialen. Hij experimenteert op verschillende manieren met materiaal en techniek. Over een gipsen ondergrond wordt een laag gele of donkere was aangebracht. Het oppervlak wordt verzacht, vager en halftransparant. Beelden worden niet alleen uit brons gegoten maar ook met was.
Zijn tentoongestelde foto’s zijn klein en onooglijk. Ze worden op allerlei manieren bewerkt in zijn zoektocht naar het ene moment. Hij beschildert ze, knipt overbodige delen weg en vergroot details uit. De foto van een foto van een beeld wordt nog vager dan het beeld zelf. Een eventuele scherpte haalt hij eruit door in te grijpen in het ontwikkelproces. Als een schilder benadrukt hij de relatie tussen het zachte overbelichte gemodelleerde deel en het ruwe ongevormde materiaal er om heen. Verder fotografeert hij collages, waarin hij zijn werk combineert met werken van collega’s als Rodin of verschillende gezichtspunten onderzoekt.
Brancusi ( 1876-1957)
“ Er zijn idioten die mijn werk abstract noemen. Dat wat zij abstract noemen is het meest realistische. Het echte is niet het zichtbare maar de idee, de essentie van dingen.”
In tegenstelling tot het enkele intieme moment waarin je een optimale indruk van Rosso’s beelden krijgt, laten de gladde hoogglanzend gepolijste beelden van Brancusi zich trots van alle kanten bekijken. Licht en spiegelingen verbreken de vastheid van de vorm. Soms versterken ze een gevoel van onstoffelijkheid en loskomen van het aardse materiële. Een overbekend voorbeeld daarvan is Vogel in vlucht.
De beelden staan op sokkels die samengesteld zijn uit stapelingen van ruimtelijke vormen uitgevoerd in verschillende materialen. Op een grof gehakte houten vorm die bestaat uit een herhaling van halve cilinders ligt een scherp omlijnde blok zandsteen. Daarop staat het beeld L’oiselet, vogeltje. Het brons is gepolijst en glanzend. Een bolle ruimtelijke vorm loopt spits uit. Een afgeplat vlakje suggereert het opengesperde bekje.
Brancusi is geboren en opgegroeid in Roemenie. Opgeleid als houtbewerker en in de klassieke academische traditie vertrekt hij op 28 jarige leeftijd naar Parijs. Motieven uit de Roemeense houtsnijkunst en volkskunst, verwerkt hij onder andere in de sokkels. Van een beperkt aantal thema’s waaronder vogels, vrouwenportretten, hoofden maakte hij in materialen als hout steen, brons, marmer meerdere versies. In plaats van boetseren en afgieten, hakt hij graag direct in steen, hout en marmer. Hij laat zich vooral leiden door een zoektocht naar de essentie van het dier of de persoon en door een streven naar een sublieme gespannen ruimtelijke vorm. Details worden weggelaten. Het oppervlak wordt glad. Leda (en) de zwaan, staat op een glanzende spiegelende cirkelvorm. De romp bestaat uit een asymmetrische eivorm waarop een naar boven breder uitlopende platte vorm hals, kop en snavel verbeelden. Man Ray leerde Brancusi fotograferen en filmen. Een kleine video aan de muur, laat zien hoe het beeld langzaam ronddraait. Vanuit elk standpunt blijft de vorm spannend. Geleidelijk vloeien de verschillende aanzichten van de vorm in elkaar over.
Alleen Brancusi mag foto’s van zijn werk maken en verspreiden. Hij is zich bewust hoe de blik van de kijker door een foto wordt beïnvloed. Het oorspronkelijk doel van de foto’s, namelijk een mogelijke koper een beeld te geven van het werk, verdwijnt naar de achtergrond. Hij gaat steeds meer de mogelijkheden ontdekken om door de plaatsing in de ruimte, door de lichteffecten en door de combinatie van beelden, zijn visie te benadrukken. Op een foto zweeft zijn bekende abstracte beeld “vogel in vlucht” boven de chaos van de blokken materiaal, hout en steen in de hoek van het atelier. Steeds meer gaat hij de ordening van beelden in zijn atelier regisseren tot een ritmische afwisseling van licht en donker en tot betekenisvolle combinaties van werken.
Man Ray (Emmanuel Radnitzky 1890-1976)
"There is no progress in art, any more than there is progress in making love. There are simply different ways of doing it."
Black en White, de foto van Man Ray, waarop het model Kiki de Montparnasse is afgebeeld met een Afrikaans masker echoot het liggende eivormig beeld, La muse endormie van Brancusi. Afgezien van deze overeenkomst ademen zijn beelden en foto’s een totaal andere sfeer.
In tegenstelling tot het ambachtelijk werkproces en het zoeken van Brancusi en Rosso benadrukt Man Ray het experiment en toevallige vondsten zoals een strijkijzer beplakt met een rijtje spijkers of een metronoom met een altijd toekijkend oog. De ingepakte voorwerpen van L’enigme de Isidore Ducasse. (Isidore Ducasse in de 'Chants de Maldoror': "Schoon als de toevallige ontmoeting op een snijtafel van een naaimachine en een paraplu”) krijgen pas betekenis wanneer je kennis hebt van de achtergronden en denkwereld van de kringen waarin Man Ray zich bewoog. Hij was actief als fotograaf, schilder, filmer en maker van assemblages en objets trouves en maakte deel uit van de surrealisten en dadaïsten.
De meeste bekendheid heeft hij gekregen als fotograaf. In zijn donkere kamer ontdekte hij de mogelijkheid om beelden te maken door fotopapier bedekt met objecten direct te belichten. Voor deze Rayographs gebruikte hij voor de hand liggende alledaagse spullen. Ook maakte hij veel gebruik van solarisatie, een overbelichting van de donkere delen van een foto.
Maar net als Brancusi en Rosso doet hij in zijn werken een voorstel om de werkelijkheid op een nog onbekende manier te beschouwen.
