Lea Nieuwhof

In een kleine ruimte is door middel van een video het werk dat zij maakte voor haar 'Central Saint Martins MA-show' tijdens de London Fashion Week te bekijken. Met de visie die zij toonde tijdens deze show trok zij internationaal de aandacht. De lange gewaden die de modellen dragen vallen los en bewegen soepel mee met het lichaam. Vaak bestaan ze uit twee grote kleurvlakken. De harde scheiding van de kleurvlakken aan de zijkanten van het lichaam wordt door de val van plooien verzacht. Starre, rechthoekige en ronde vormen van hout contrasteren met de soepele stof. Soms draagt het model een houten 'idoolfiguur' voor het gezicht en lichaam. Er ontstaat een vreemde atmosfeer door het zwevende bewegingloze beeld en de beweeglijke stof. De theatrale figuren doen denken aan priesteressen of godinnen in Griekse tragedies. 

De nieuwe collectie kledingstukken op de paspoppen en standaards missen de in Londen zichtbare magie die ontstaat door de interactie tussen een bewegend lichaam en een lap stof. Nauw op het lichaam aansluitende kleding van soepele stof wordt gecombineerd met gebogen geometrische vlakken van metaal of plexiglas. De materialen hebben sprekende contrasterende kleuren. Ze vouwt de stof  dubbel waardoor binnenkant over loopt in buitenkant. Op dat moment zie je een ruimtelijk beeld en een kledingstuk.   Lichaamsvormen worden overdreven of vervormd.  Het silhouet van de drager verandert door de toegevoegde vlakken . De aandacht voor het sculpturale aspect van kleding is binnen de context van de modewereld niet revolutionair. In de beeldende kunst wordt dit aspect in de figuren van het Triadische Ballet van Oskar Schlemmer met meer aandacht voor ruimtelijkheid onderzocht. Rejina Pyo wordt meer geïnspireerd door de intense kleur en strakke vlakken van abstracte schilderkunst. 

Indrukken

Een  expositie van een verzameling is als een groot feestelijk buffet waar de lekkerste en mooiste gerechten uitnodigend naast elkaar opgesteld staan. De kijker loopt rond, neemt waar hij zin in heeft, komt nog een keer terug en probeert misschien iets dat onbekend is.  De jongens , die er rond lopen tijdens hun schoolvakantie, hebben geen moeite hun keuze te maken. Unaniem vinden ze een  rechthoekig blauw doek met 2 gaten helemaal niets. Hun meningen  over wat ze mooi vinden lopen uit een.  De een kiest voor een klein model van een beeld van Naum Gabo . Je kan goed zien hoe de kunstenaar de  draden  spant over kleine inkepingen in de  perspex vormen.  Het  landschap van Sisley geschilderd met kleine toetsen groen, blauw paars  spreekt een ander aan. Het lijkt op een tv beeld, het lijkt alsof alles past.  Het schilderij van Robert Zandvliet  er naast heeft dezelfde kleurstelling.  De  kwaststreken die  5 tot 10 cm breed zijn, maken het onderwerp moeilijk herkenbaar en niet zo boeiend voor ze. Andere bezoekers zijn meer ervaren kijkers. Dwalend door de ruimtes laten ze zich verleiden door kleuren of sferen  of zoeken ze herkenning.  

Om van deze expositie te kunnen genieten is een gezelschap bestaande uit  een ervaren kijker en iemand met een onbevangen oog een goede combinatie.  De naam van de kunstenaar staat groot naast het  kunstwerk. In een boekje staan  wat gegevens. Een duidelijke verhaal  in de presentatie ontbreekt, tenzij  je de goed gedocumenteerde en lijvige catalogus aanschaft.  Er is afwisselend geordend op kleur of thema,  op stroming of techniek. Dat leidt soms tot combinaties die intrigerende verbanden leggen.  Een  tekening met los geschilderde lijnen van het  profiel  van Elvis, die gemaakt is  door Andy Warhol hangt naast een abstract  werk . Het werk van Van Tongerloo is  opgebouwd uit fragiele verticale  en horizontale lijnen en een paar kleurvlakken. In beide situaties is gebruikt gemaakt van lijnen en vlakken. De een zoekt naar beheersing, verfijning, precieze afstemming van verhoudingen en vormen, de ander speelt met de herkenbaarheid van het profiel van een idool en materialen en vlakken.                                                       

Op de expositie is werk te zien van kunstenaars met grote en bekende namen. Het werk zelf kan zeer bescheiden zijn.  Mondriaan is bij voorbeeld vertegenwoordigd met een schets,  die komt uit een brief.  Maar de overzichten die ontstaan wanneer een aantal kleine bladen a la salon wordt opgehangen, zijn boeiend.  Een paar vierkante meter met werken in verschillende tekenstijlen en tekentechnieken toont de magie van een paar veegjes en lijnen. Ook interessant zijn de tekeningen en composities  van vertegenwoordigers van de  Russische Avantgarde. Maar  waarom hangen  bewerkte foto’s van Christo, die dienen als voorstudie  van een inpakproject in New York er tussen ?

Er zijn veel mooie werkstukken, die de aandacht vragen, maar het geheel blijft een onrustige indruk maken.

‘This is a memorial to all the anonymous craftsmen that over the centuries have fashioned the manmade wonders of the world. The craftsman’s anonymity I find especially resonant in an age of the celebrity artist.’ 

Een zeilschip is volgeladen met replica’s en afbeeldingen van de kunstschatten uit wereldculturen, die in het Britisch Museum te vinden zijn. Bovenop de kajuit ligt als voorbeeld van het vroegste menselijke handwerk een vuurstenen bijl. Een reliëf met een tandenborstel, messen en kleiwerktuigen op een zijkant herinnert aan de werktuigen die een archeoloog of ambachtsman nodig heeft. Aan de masten hangen antiek ogende glazen flesjes en glazen amfora’s. Ondanks de schaarse belichting zijn veel afbeeldingen te herkennen zoals een idool van de cycladen, Griekse en Romeinse beelden en stelae, Chinese en Azteekse reliëfs. Met het reliëf van de motorfiets op de kajuit, de kunst van het motoronderhoud, wordt de gedreven hedendaagse ambachtsman erbij betrokken. 

Virtuoze handen

Het Nieuwe Ambacht, de noemer waaronder werk getoond wordt van hedendaagse ontwerpers, vormt het hart van de expositie. Telkens wordt een verband gelegd tussen de ideeën van ontwerpers en de traditie van het ambacht. Ontwerpers zoeken naar manieren om traditionele technieken te combineren met moderne technologie en materialen. De 'Knotted Chair' van Marcel Wanders is een schoolvoorbeeld hiervan door de combinatie van geavanceerde technologie met de als huisvlijt bekend staande knooptechniek macramé. Zoeken naar nieuwe mogelijkheden binnen bestaande technieken kan ook bijzondere producten opleveren. Klein, heel precies en delicaat zijn de zeewezentjes van glas, die Blaschka & Sohn maakten. Uit het werk spreekt een grote liefde voor het omgaan met glas en voor de vormen, die zij in de zee ontdekten. In het zoeken naar de uiterste grenzen van materiaal en van zijn vaardigheden wordt de maker soms een alchemist. Onder zijn handen verandert de materie. Virtuoos is de houten strik, waarbij het materiaal de zachte en verfijnde uitstraling van kant heeft. 

Veel van de aanwezige ambachtelijk gemaakte voorwerpen hebben een gebruiksfunctie. Er is kleding, er zijn tapijten, meubels, schalen, glazen, keramische gebruiksgoed en wapentuig. Wanneer er erg veel aandacht besteedt wordt aan de vormgeving en versiering wordt het een pronkstuk. Iets om alleen maar naar te kijken en te bewonderen. De 'Dust Collectors' van Sebastiaan Straatsma zijn gebaseerd op de pronkvazen boven op de kast van zijn vader. Opgebouwd uit gekleurde epoxy draden en lijnen laten ze een kritische en fantasievolle blik zien op de wereld. 

Ambacht en kunst hebben soms een moeizame verhouding. Het ambachtelijke kunnen maakte men zich eigen door een langzaam en geduldig leren van traditionele, overgeleverde technieken onder leiding van een meester. Respect voor materiaal en gereedschap is belangrijk. En zoals Grayson Perry al zegt, de bescheiden anonimiteit van de ambachtsman is niet waar hedendaagse kunstenaars naar streven. Voor de ambachtsman liggen motieven en patronen vaak vast.  Ook zonder eigen verbeelding kan een goed werkstuk gemaakt worden. Bij een te grote nadruk enkel op de praktische vaardigheden kunnen producten echter zielloos worden. Peter Voulkos ziet zichzelf als kunstenaar en beeldhouwer in plaats van keramist. Zijn schaal heeft gaten. De gebruiksfunctie is niet het belangrijkst. De vorm is scheef en als misbaksel uniek. De decoratie spontaan en los. Hij vraagt aandacht voor zeggingskracht van het materiaal. Prachtig zijn de geduldig gemaakte jurken van Iris van Herpen. Zij verwerkt zilver en metaal in de stof en plooit en vormt het materiaal tot complexe rijke sculpturen. Naast puur handwerk gebruikt zij een 3D printer om diverse onderdelen voor haar kleding te maken. 

Ambachtelijkheid en eerlijkheid zijn een veelgebruikte slagzin in allerlei reclames. Onze werkelijke productieprocessen zijn echter meestal onoverzichtelijk. De herkomst van grondstoffen, de manier waarop een voorwerp of artikel gemaakt wordt en het gezicht en de werkelijkheid van de maker zijn onbekend. Christien Meindertsma maakt in haar werk de hele productielijn zichtbaar. (woordherhaling, veel 'produkt') De herkomst van grondstoffen en materialen, de diverse bewerkingen en de leveranciers van onderdelen worden in het eindproduct duidelijk zichtbaar verwerkt. Zij toont truien die gebreid zijn van de wol van een enkel schaap. In de zoom van de trui is de code waaronder het schaap bekend is, verwerkt. Bij aankoop worden een foto en gegevens van het schaap geleverd. Maarten Baas maakt je bewust van de eigenschappen en kwaliteiten die wij aan materiaal toekennen. Zijn mooie houten stoel is een kopie van de plastic Hartman stoelen die bij Blokker verkocht worden. Niet alleen materiaal, maar ook context en juiste entourage beïnvloeden onze mening. Hoe mooi vinden we de zwarte vazen met klassieke vormen van Gerd Rohling als we weten dat ze gemaakt zijn van rubberen wc-borstels. 

Veel vaardigheden en kennis verdwijnen. Niet alleen het Nederlandse Hindelooper schilderwerk, of het manden vlechten, maar ook eenvoudige huisvlijt als haken. In samenwerking met ontwerpers en kunstenaars wordt geprobeerd deze technieken nieuw leven in te blazen. Op de hele tentoonstelling zijn hiervan voorbeelden te zien. 

Hand Made - lang leve het ambacht, t/m 20 mei 2013, Museum Boijmans Van Beuningen, Museumpark 18-20, Rotterdam. Website: www.boijmans.nl.