Lea Nieuwhof

Verspreid door de schemerige ruimte hangen of staan grote projectieschermen. Ze nemen als ruimtelijk werk de hele ruimte in bezit. Aan de achterkant van staande of vrij hangende schermen is een andere video te zien die een commentaar of een aanvulling vormt op het werk aan de andere kant. De toeschouwer wandelt rond de schermen, staat te kijken of kan soms even zitten. In de overige ruimtes neemt het 2- of 3- dimensionale werk de conventionele positie in. Foto’s aan de muur, ruimtelijke werk vrijstaand in de ruimte.

Handstand tussen statisch en dynamisch, tussen beweging en stilstaand beeld, tussen versnellen en vertragen

Bij mijn kennismaking met het schilderen van een paar simpele vormen op een groot oppervlak werd ik verrast doordat tussen de vormen beweging te zien was. De ene keer was het er wel en dan weer niet. Soms streelde je blik als een hand ergens over heen. Vormen zweefden in een ruimte. Kijken is een aaneenschakeling van indrukken ondergaan, ervaren, ordenen en interpreteren.
Het lijkt of Marijke van Warmerdam in haar video’s dit proces zichtbaar kan maken en die sensaties op kan roepen in een beeldvorm die het midden houdt tussen een statisch beeld en gefilmde beweging. Er worden keuzes gemaakt voor momenten die in het kijken en in het denken van betekenis zijn. De handeling is visueel heel overzichtelijk. De compositie en kadrering zijn zo eenvoudig en sterk mogelijk. Een aantal scharnierpunten waarin de handeling uit elkaar valt, wordt benadrukt door de opname te vertragen en versnellen. Een vrouw in een beweeglijke witte jurk, doet een stap en maakt vaart om haar benen omhoog te kunnen zwaaien (Handstand 92). Op de handen staand zoekt zij evenwicht tegen de muur terwijl haar rok omlaag valt over het hoofd en haar blote buik en onderbroek zichtbaar worden. Ze spant haar spieren. Het ene na het andere been zwaait vertraagd terug naar de grond. Op haar benen staand, schudt ze de lange losse haren naar achteren en stapt in een versnelde beweging terug, klaar voor nog een poging. Telkens opnieuw wordt de handeling herhaald. Na een tijdje merk je dat de loop is opgebouwd uit 2 verschillende opname momenten. Je ziet de durf, het plezier om de wereld op zijn kop te zetten, het zoeken naar evenwicht en het weer in beweging komen.

Lichte Stelle, stil staan, tijd en eeuwigheid.

De jongen in gele zwembroek, handen in de zij, staat aan de rand van het water. Hij is mager, zijn schouderbladen steken uit. Hij kijkt uit over een meer . Aan de overkant staan bomen die donker in het water spiegelen. Hij beweegt bijna onmerkbaar terwijl hij zijn gewicht verdeelt over zijn benen. Aan beide kanten van zijn zwembroek hangt een witte zak. Het lijkt een binnenste buiten gekeerde broekzak. Er valt telkens een druppel uit. De lijn van de weerspiegelde bomen in het water beweegt zachtjes door de kleine golfjes. Er vliegt een insect voorbij. In de verte trekt een eend een licht spoor bewegend van links naar rechts.
Meer gebeurt er niet in deze korte videoloop. De rest gebeurt in het hoofd van de toeschouwer. In mijn herinnering voelde ik de warmte van de zon en de huivering voor het kille water.
De aandacht van de toeschouwer wordt vastgehouden door de druppel die valt en door de rimpeling in het water. Wij zijn onrustige kijkers. Er is altijd iets anders dat onze aandacht trekt. Er is voortdurend keuze mogelijk uit verschillende beelden. Deze onrust wordt gevangen en vastgehouden door de beweging in de video’s van Marijke van Warmerdam. Ze vertellen geen verhaal. De tijdspanne van een loop is te kort om ongeduldig te worden. Je wordt gedwongen de afbeelding te ervaren en ondergaan en je bewust te worden van je eigen interpretatie en verhaal.
In de oudere video’s wordt een stilstaande camera en een vaststaand kader gebruikt. Later wordt de statische en enkel registrerende camera vervangen door een bewegende. Zoals in de video aan de achterkant (Skytypers).  Langzaam worden grote witte strepen vliegtuigcondens door de blauwe lucht getrokken. Het lijkt of we neerkijken op een heel beheerste streek van een aantal kwasten. De concentratie blijft bij de streek terwijl de camera beweegt en ronddraait. De strepen verdwijnen uit beeld en komen ergens anders weer terug. De actieve rol van de camera wordt verder uitgebouwd door vervagen en scherp stellen, ronddraaien en in- en uit te zoomen.
Is het kunst of een kunstje? Bij alle perfectie in de uitvoering komen die vragen soms op. De wereld waarin het gras zo glanzend vochtig groen is, waarin een ouder echtpaar witte haren heeft en witte kleren draagt, waarin de sneeuw maar blijft vallen verliest dan zijn oprechtheid en onschuld. Maar als je een rode papegaai een salto ziet maken op zijn stokje voor een veld vol rode wuivende tulpen (Rrroll-red), lijkt de kunstenaar zich ook bewust van het spel dat ze speelt tussen te mooi en raken aan onderhuidse gevoelens.
In foto’s wordt de discussie over wat belangrijk is in een beeld en hoe wij kijken, onderzocht en scherp gesteld. Om te voorkomen dat je overweldigd wordt door de hoeveelheid informatie die getoond wordt door de camera, isoleert ze. Bij voorbeeld door een wit vel achter bloesemtakken te houden. Met een handgeschilderde zwarte lijn door foto’s, een groot roze met de bezem opgebrachte klodder verf (Blossom –sweep) wordt een spel gespeeld met een vorm weergeven met materialen als kwast, verf, doek en een vorm vangen met de camera. Door een spiegelende ondergrond mengt de wereld van de toeschouwer zich met de afbeelding. Als perfectie vervelend dreigt te worden, is er humor. Een berg papieren zakdoekjes met het woord Forever  blauw erop gedrukt naast een schijnbaar koploze bruid.
Het geëxposeerde ruimtelijke werk is heel uiteenlopend. Mij fascineerde een ronde glazen bol op een witte doos met 4 kleine gaten (Eiskugel). Hij was/is van ijs. Geen druppel smeltwater is zichtbaar. Alles verdwijnt meteen in de gaten. Het werk is ooit gemaakt voor een expositie, die maar 2 uur duurde. Er mocht niets achter blijven na afloop.
Nu verwisselt een suppoost om het paar dagen de bol.

Toen ik nog studeerde was ik in het gelukkige bezit van een vriendschap. Wij hadden twee kamers tegenover elkaar op de bovenste verdieping van een studentenhuis en brachten avonden door in de deuropening. Terwijl de overige bewoners van het huis zich bekwaamden in levenshoudingen zoals die van gedreven kunstenaar, in het genieten van de verschillende combinaties van bad, whisky en vrouw en in de houding tussen angry Young man en teddybeer, brachten wij onze tijd door met het hebben van de slappe lach. Wij sloten iedereen buiten ons verbond. Een van onze ondernemingen bestond uit het s’morgens vroeg gaan vissen. In ons visgerei ontbrak elk gevoel voor nut en de fijnere details voor het aan de haak slaan. Het enige wat telde was de tijd.
Aan de hengel waarmee een van de spoken op weg naar Finisterrae in een rolstoel aan een snelstromende rivier zit te vissen, hangt een baksteen boven een goudkleurige klokvorm. Zijn metgezel snuffelt een beetje rond en ontdekt een gat in een boom. Kijk ik zie een video roept hij naar hem, je vis en de dwergen kan ik niet vinden. Een disc jockey, gekleurde lichten en een menigte mensen die beweegt op de muziek, (opnames van het muziekfestival Sonar in Barcelona) boeien hem niet genoeg en hij besluit nog even verder te gaan kijken.
Deze scene is een van de belevenissen van twee spoken op weg naar Santiago da Compestella in de film Finisterrae. Beiden zijn hun leven als geest beu en op advies van een orakel maken zij een voettocht naar Santiago en Finisterrae. Aan het einde van de tocht wacht hun een wonderbaarlijke verandering naar een bestaan als levend wezen. Het begin van hun tocht ligt tussen de lege muren en hekwerken van een nachtelijk bedrijventerrein. Als vervoermiddel gebruiken zij een paard en een rolstoel en de richting van hun tocht wordt aangegeven door een rood witte windvaan. Net zoals de vertelling zich beweegt tussen realistische details, symbolen, verbeelding en fantasie, ondergaat het paard diverse gedaantewisselingen. Bij het vertrek is het een prachtige Arabier, dan is het afwisselend opgevuld speelgoedpaard met bewegende kop of houten stellage die in brand gestoken wordt. De spoken zijn in hun zware witte lakens tastbaar aanwezig tussen de vele flarden mist en rook die over de landschappen hangen. Soms zie je hun blote voeten of schoenen. In de lange tochten door weilanden, akkers, bossen en bergen worden hun lakens steeds natter en viezer. Tijdens hun tocht van kampvuur naar kampvuur ontmoeten zij dieren, droombeelden en verleidingen. Zij worden achtervolgd door een” creatuur uit de onderwereld” en belanden in een bos vol stemmen en oren.
De spoken spreken Russisch met elkaar en hun stemmen zijn zacht, warm en verschillend van timbre. Het landschap krijgt een stem in de geluiden van de wind, van dieren en de vallende sneeuw en het snelstromende water. De muziek is de aanjager van tempo en ritme en bepaalt stemming en sfeer. Sergio Cabalerro, de regisseur van de film is tegelijk betrokken bij de organisatie van het SONAR International Festival of Advanced Music and Multimedia Art Barcelona. Een andere inspiratie bron voor deze film was “the inner scar” of “la cicatrice intérieure » van Philippe Garrel. Wanneer je delen van deze film bekijkt zie je dezelfde eenvoud van handeling. Lopen door een kaal, liefst wit landschap, naar de kijker toe of evenwijdig aan de kijker van rechts naar links over het doek. Het landschap geeft in zijn leegte alle ruimte voor de spelers, hun interactie en de muziek. Natuurlijk moest ik ook denken aan de film la Voie Lactee van Luis Bunuel, waarin twee vagebonden naar Santiago gaan.
De handelingen in de film vinden plaats in een rustig en constant ritme.
Spanning ontbreekt bijna volledig en verrassing is vooral te vinden in details.
Deze keer was ik meer toeschouwer dan deelnemer aan een absurd ritueel en voelde ik mij buitengesloten en enigszins verveeld door voorspelbaarheid. Om mij heen werd gelachen of liepen mensen weg. Toch kijk ik nu met heel veel plezier naar de trailers en fragmenten op de site. In de korte geïsoleerde scènes spreekt de humor mij erg aan en krijgt de muziek door het herhaalde luisteren aandacht.
De film was een van de drie prijswinnaars van een Tiger Award op het filmfestival Rotterdam..

http://2010.Sonar.es/en/imatge-2010.php

Het regent op weg naar het theater. Glimmende reflecties op de straat Dat je zo dicht bij je eigen huis nog kan verdwalen. Een brug over, de weg vragen aan iemand die medicijnen bezorgt, tegen de richting in gaan om in een zijstraat van een zijstraat van een zijstraat een toegangsdeur te vinden. Eenmaal binnen volg je gangen en trappen en bochten tot je uitkomt bij een kleine zaal. Nat en water, onweer, regen die tikt ,ruist en klettert, blijven als geluidsfragment een hoorbaar onderdeel van de voorstelling Zeegedichten.Op het donkere toneel valt licht op een hangende doorzichtig glinsterende lap plastic. In blauwig licht zie je verder weg een losse lap hangen en een in een cocon opgesloten figuur staan. De knieën zijn gebogen, de voeten staan scheef, armen hangen in een o- vorm voor het lichaam. Het begint met rimpelingen. Het strakke glanzende huidoppervlak van de staande gezichtsloze figuur vertoont kleine zilver en grijs gele bewegingen. In de sterker wordende uitstulpingen van de cocon zijn vaag delen van een menselijk lichaam te herkennen.

Soms de uitstekende neus, vaker handen die de huid naar buiten duwen en gebogen knieën terwijl de voeten langzaam naar voren schuifelen. De aandacht wordt vastgehouden door de traagheid van elk gebaar en door de veranderingen in de lichaamsplastiek Een wisselende toonkleur in de elektronische muziek geeft een achtergrondgeluid aan. Terwijl de figuur langzaam naar voren beweegt, worden de bewegingen zo intensief dat de cocon begint te knellen en hinderen en er een worsteling ontstaat om eruit te komen. In de voorstelling wordt de dansbeweging bepaald door de kostuums en door de omgeving. Het zich bevrijden uit de elastische cocon, de ringvormige getekende passende lichaamshuid waarin de danser zichzelf kan zijn en waarmeer groter vrijheid mogelijk is, de dynamiek als losse gefrommelde lappen rond het lichaam vallen en de eindfase met het plastic. Met grote zwaaien slaat de danser de lap om zich heen, het licht glanst op het doorzichtige plastic, lucht draagt de lap, die langzaam in elkaar zakt. De danser verdwijnt en danser en lap worden een geheel.

 Zeegedichten is een kleine voorstelling van een half uur uitgevoerd door John Giskes. De voorstelling is geïnspireerd door gedichten van Baudelaire over de zee en door een deel van Herman Gorters Mei. Elektronische muziek van Rob ten Bouwhuys en geluidsfragmenten scheppen een achtergrond sfeer bij de trage dansbewegingen. Het toneelbeeld, bestaande uit een houten kist, wat pellets, hangende lappen plastic is sober en functioneel. John Giskes is beeldend kunstenaar en oprichter van bewegingstheater de Storm. In wisselende samenstelling treedt de groep op bij manifestaties, evenementen en in theaters. Er wordt onderzoek gedaan naar het samenspel tussen muziek, videoprojecties, membranen en dansbewegingen, die verwant zijn aan Butoh. De trage manier van bewegen met aandacht voor de plasticiteit van het lichaam is een van de kenmerken van Butoh. Rollen en vallen, ronddraaien, verkrampte en sidderende bewegingen, zuchten, een vertrokken gezicht met opengesperde mond zijn stijlmiddelen waarmee ontmoediging, angst, vertwijfeling worden uitgedrukt.

Butoh/ankoku butoh, dans van de duisternis.

Deze avant-garde dansvorm werd rond 1950 door Tatsumi Hijikata in Japan geïnitieerd. Het was een reactie op de heersende dansstijlen met strakke regels. Er is verwantschap met de Ausdrucktanz (emotie en gevoel geven aanleiding tot beweging) en mime. In de conventionele dans bepaalt een choreograaf welke bewegingen de danser maakt om een expressief beeld/verhaal te vertellen. De danser is voornamelijk uitvoerder van de bewegingen. Bij Butoh wordt uitgegaan van de eenheid tussen lichaam en geest. De door de danser ervaren innerlijke werkelijkheid en de interactie met omgevingsfactoren zijn belangrijke uitgangspunten voor de bewegingen die ontstaan. Er wordt gestreefd naar een natuurlijke manier van bewegen. Het lichaamsgevoel wordt daarbij niet door de spiegel of door de wens op een bepaalde manier over te komen bepaald.

 Het lichaam van de Butoh danser hoeft niet de evenwichtige ideale schoonheid en de gespierdheid van een balletdanser te hebben. De expressieve mogelijkheden van de kenmerken van ziekte, van ouderdom en gebreken worden door dansers uitgebuit. Een van de bekendste dansers is Kazuo Ohno, die optrad tot bijna 100 jarige leeftijd.

De nadruk op inhoud in plaats van techniek maakt de dansvorm Butoh kwetsbaar. Het is waar dat lege virtuositeit en ijdelheid de aandacht afleiden van wat men wil zeggen. Maar een getraind lichaam, een danser die alle hoeken en gaten kent van zijn eigen lijf is een belangrijk instrument in de communicatie. Niet elke beweging is vanzelfsprekend doorleefd of boeiend. De doorsnee Hollander kan wat lomp en stug overkomen in zijn manier van bewegen.  De voorstelling kent fascinerende, maar ook overbodige momenten zoals het voorlezen van de gedichten.